Nên làm gì khi bị tiêu chảy? Cách xử lý nhanh và hiệu quả

Tiêu chảy không chỉ gây mất nước mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe toàn diện nếu không được xử lý kịp thời. Vậy làm gì khi bị tiêu chảy để giảm thiểu triệu chứng nhanh nhất? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn có câu trả lời.

Tiêu chảy là gì?

Tiêu chảy là một vấn đề về hệ tiêu hóa phổ biến, xuất hiện ở mọi lứa tuổi từ trẻ nhỏ đến người lớn. Hiện tượng này đặc trưng bởi việc đi ngoài nhiều lần trong ngày, kèm theo phân lỏng hoặc chứa nước. 

Các nguyên nhân gây tiêu chảy có thể đến từ nhiễm khuẩn, virus, hoặc tác động của chế độ ăn uống không hợp lý. Đa phần, tiêu chảy chỉ ở mức độ nhẹ và có thể tự khỏi nếu được chăm sóc và điều trị đúng cách tại nhà, bao gồm việc bổ sung nước và điện giải để ngăn ngừa mất nước. 

Tuy nhiên, trong một số trường hợp, tình trạng này có thể trở nên nặng hơn và phát triển thành các biến chứng nguy hiểm, đặc biệt là ở trẻ em dưới 5 tuổi, nhất là những bé dưới 2 tuổi, khi sức đề kháng còn yếu và cơ thể dễ bị mất nước nghiêm trọng. Vì vậy, việc theo dõi và can thiệp kịp thời là rất quan trọng để đảm bảo sức khỏe và an toàn cho người mắc phải.

Nguyên nhân gây bệnh tiêu chảy

Nguyên nhân gây ra tình trạng tiêu chảy có thể do nhiều yếu tố khác nhau, từ nhiễm khuẩn, virus đến thói quen ăn uống và vệ sinh cá nhân không đảm bảo. Dưới đây là các nguyên nhân phổ biến dẫn đến tiêu chảy:

Nhiễm khuẩn đường ruột: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây tiêu chảy, xảy ra khi các vi khuẩn có hại như Clostridium, Salmonella, hoặc tụ cầu xâm nhập và tấn công các mô trong đường tiêu hóa, gây viêm nhiễm. 

Những vi khuẩn này thường có trong thực phẩm không đảm bảo vệ sinh như các món ăn chưa nấu chín kỹ, gỏi, rau sống, hay các món tái. Việc ăn uống không hợp vệ sinh dễ tạo điều kiện cho các ký sinh trùng và vi khuẩn gây hại này sinh sôi, làm tổn thương niêm mạc ruột và gây tiêu chảy.

Điều kiện vệ sinh kém: Môi trường sống không sạch sẽ và vệ sinh cá nhân không được chú trọng có thể khiến vi khuẩn gây bệnh phát triển mạnh. Những vi khuẩn này có thể dễ dàng lây lan qua đường tiếp xúc hoặc thực phẩm, từ đó xâm nhập vào hệ tiêu hóa và gây tiêu chảy. 

Ngoài ra, việc không rửa tay sạch sau khi đi vệ sinh hoặc trước khi ăn cũng là một nguyên nhân khiến vi khuẩn dễ dàng xâm nhập vào cơ thể.

Mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột: Sử dụng kháng sinh không đúng cách hoặc lạm dụng thuốc kháng sinh có thể làm mất cân bằng hệ vi sinh trong đường ruột, khi vi khuẩn có lợi bị tiêu diệt cùng với vi khuẩn gây bệnh. Tình trạng này dẫn đến tăng nhu động ruột và giảm khả năng hấp thu dưỡng chất, gây ra tiêu chảy.

Không dung nạp đường: Một số người có khả năng không dung nạp được các loại đường như lactose (có trong sữa và các sản phẩm từ sữa), fructose (có trong trái cây), hay glucose. Khi các loại đường này không được tiêu hóa đúng cách, chúng gây kích ứng niêm mạc ruột và tạo ra tình trạng tiêu chảy kéo dài.

Ngộ độc thực phẩm: Tiêu chảy thường là một trong những triệu chứng điển hình của ngộ độc thực phẩm, khi cơ thể phản ứng với thức ăn ôi thiu, hết hạn sử dụng, hoặc chứa các chất độc hại, chất phụ gia không an toàn. Vi khuẩn và chất độc có trong thực phẩm không được bảo quản đúng cách có thể gây viêm nhiễm nghiêm trọng, khiến hệ tiêu hóa bị rối loạn và dẫn đến tiêu chảy.

Hội chứng ruột kích thích (IBS): Hội chứng ruột kích thích là tình trạng mà nhu động ruột co bóp quá mức, khiến thức ăn di chuyển qua đường ruột nhanh hơn bình thường. Điều này có thể xảy ra do thay đổi đột ngột trong chế độ ăn uống, căng thẳng, hoặc do tác động của một số loại thuốc, gây ra tình trạng tiêu chảy thường xuyên hoặc xen kẽ với táo bón.

Viêm đại tràng: Những người mắc bệnh viêm đại tràng thường có triệu chứng tiêu chảy do niêm mạc ruột bị tổn thương, viêm nhiễm. Bệnh này có thể do nhiễm vi khuẩn, nấm, ký sinh trùng, hoặc do căng thẳng kéo dài, áp lực tâm lý và thói quen ăn uống không lành mạnh.

Triệu chứng bệnh tiêu chảy

Cách nhận biết tiêu chảy ở người lớn thường dựa vào số lần đi ngoài và tính chất của phân. Tiêu chảy được xác định khi người bệnh đi ngoài phân lỏng hoặc có nước liên tục từ 3 lần trở lên trong 24 giờ. 

Bên cạnh đó, người mắc còn có thể gặp phải các triệu chứng tiêu hóa khác như đau quặn bụng, đầy hơi, buồn nôn, nôn mửa, và cảm giác mệt mỏi. Tình trạng đi tiêu gấp hoặc khó kiểm soát cũng là dấu hiệu phổ biến.

Trong những trường hợp nhẹ, tiêu chảy có thể tự khỏi sau một vài ngày nếu người bệnh chăm sóc và theo dõi đúng cách. Tuy nhiên, nếu tình trạng tiêu chảy trở nên nghiêm trọng và kéo dài, người bệnh cần phải đến cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời, nhằm tránh các biến chứng nguy hiểm. Một số dấu hiệu cảnh báo mà người bệnh không nên chủ quan bao gồm:

Tiêu chảy kéo dài trên 2 ngày: Nếu tình trạng này không thuyên giảm và tiếp tục kéo dài, cần đến gặp bác sĩ để được kiểm tra kỹ lưỡng.

Đau bụng nghiêm trọng: Cơn đau có thể trở nên dữ dội, gây khó chịu và ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.

Cảm giác đau rát ở trực tràng: Đây là một dấu hiệu cần chú ý, vì có thể liên quan đến viêm nhiễm hoặc tổn thương niêm mạc trực tràng.

Sốt cao trên 39 độ C: Sốt kèm tiêu chảy là dấu hiệu cho thấy cơ thể đang phản ứng với nhiễm trùng hoặc vi khuẩn. Nếu sốt kéo dài và không hạ sau khi dùng thuốc, cần được điều trị y tế.

Phân có màu bất thường: Phân có thể chuyển sang màu đen, có lẫn máu, hoặc có các mảnh thức ăn chưa tiêu hóa. Đây là dấu hiệu cảnh báo về tình trạng xuất huyết hoặc viêm nhiễm nặng ở đường tiêu hóa.

Mệt mỏi, suy kiệt: Khi cơ thể mất quá nhiều nước và chất điện giải, người bệnh có thể cảm thấy kiệt sức, không còn sức lực.

Tim đập nhanh: Đây là dấu hiệu cho thấy cơ thể đang cố gắng bù lại lượng nước và máu đã mất.

Chóng mặt và đau đầu: Mất nước hoặc thiếu hụt chất điện giải có thể gây ra tình trạng hoa mắt, chóng mặt, hoặc đau đầu thường xuyên.

Dấu hiệu mất nước nghiêm trọng: Da khô, môi khô, mắt trũng, và khát nước liên tục là những biểu hiện rõ ràng. Khi tình trạng mất nước trở nên nghiêm trọng, cơ thể không còn khả năng duy trì hoạt động bình thường, dẫn đến nguy cơ cao hơn cho sức khỏe.

Ói mửa liên tục: Triệu chứng này có thể khiến cơ thể mất nước nhanh hơn, gây khó khăn cho việc duy trì lượng nước cần thiết.

Nước tiểu sẫm màu: Đây là dấu hiệu rõ ràng của mất nước, cho thấy cơ thể đang cố gắng tiết kiệm lượng nước còn lại. Nếu nước tiểu trở nên ít hoặc sẫm màu kéo dài, cần được đưa đến bệnh viện để kiểm tra.

Những biểu hiện trên là dấu hiệu cho thấy tình trạng tiêu chảy có thể nghiêm trọng và cần được điều trị kịp thời. Việc nhận biết và can thiệp sớm sẽ giúp ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm như suy thận cấp, sốc nhiễm trùng, hoặc mất nước nghiêm trọng.

Làm gì khi bị tiêu chảy

Dưới đây là hướng dẫn chi tiết và đầy đủ về cách điều trị tiêu chảy tại nhà một cách cấp tốc, giúp giảm bớt triệu chứng khó chịu và phục hồi sức khỏe nhanh chóng:

Bổ sung nước và điện giải cho cơ thể

Khi bị tiêu chảy, cơ thể dễ dàng mất nước và các chất điện giải quan trọng, điều này có thể dẫn đến tình trạng mệt mỏi và suy kiệt. Việc bổ sung nước kịp thời là rất quan trọng. Bạn nên uống nhiều nước lọc, uống từng ngụm nhỏ và đều đặn trong suốt ngày. 

Ngoài nước lọc, các loại nước ép như nước ép táo hoặc nước ép mận cũng có thể giúp bù nước và cung cấp thêm dưỡng chất cho cơ thể. Đối với những trường hợp tiêu chảy ở trẻ nhỏ, đặc biệt là những bé còn bú mẹ, việc cho trẻ bú thêm sữa mẹ sẽ giúp cung cấp nước và chất dinh dưỡng thiết yếu, đồng thời giúp hệ tiêu hóa hoạt động ổn định hơn. 

Nếu tình trạng tiêu chảy trở nên nghiêm trọng, ngoài nước lọc, dung dịch bù điện giải như Oresol là lựa chọn phù hợp. Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và UNICEF, Oresol giúp bù đắp lượng nước và điện giải bị mất, hỗ trợ điều trị tiêu chảy hiệu quả cho cả người lớn và trẻ em.

Tiêu thụ sữa chua để cân bằng hệ vi sinh đường ruột

Sữa chua là một nguồn thực phẩm giàu lợi khuẩn, giúp tái tạo và cân bằng hệ vi sinh đường ruột, từ đó giảm thiểu triệu chứng tiêu chảy. Các lợi khuẩn trong sữa chua có khả năng sản sinh axit lactic, giúp tiêu diệt vi khuẩn gây hại và làm sạch đường ruột. 

Để đạt hiệu quả tối ưu, bạn nên ăn khoảng 2 hũ sữa chua mỗi ngày, kết hợp với chuối chín. Chuối chứa pectin, một loại chất xơ hòa tan giúp hấp thụ chất lỏng thừa trong ruột và cải thiện tình trạng tiêu chảy, đồng thời bù điện giải cho cơ thể.

Tránh tiêu thụ các loại thực phẩm gây kích ứng

Khi hệ tiêu hóa bị tổn thương, các thực phẩm cay, nóng, nhiều dầu mỡ, hay thức ăn khó tiêu hóa có thể khiến tình trạng tiêu chảy trở nên tồi tệ hơn. 

Bạn nên tránh xa đồ ăn chế biến sẵn, đồ chiên rán, thực phẩm đông lạnh, và các loại thức uống có ga, cà phê, hoặc nước ngọt. Thay vào đó, ưu tiên các món ăn mềm, dễ tiêu như cháo, súp, hoặc canh rau củ sẽ giúp hệ tiêu hóa dễ hấp thụ và phục hồi nhanh chóng.

Thực phẩm giàu tinh bột như gạo, khoai tây, cà rốt, hoặc bột sắn có thể giúp cung cấp năng lượng và dưỡng chất cần thiết cho cơ thể, đồng thời hỗ trợ hệ tiêu hóa hoạt động ổn định hơn. 

Những loại thực phẩm này dễ tiêu hóa và giúp giảm bớt áp lực lên dạ dày, từ đó giảm triệu chứng tiêu chảy. Tuy nhiên, bạn nên tránh tiêu thụ các món có nhiều dầu mỡ như khoai tây chiên, vì chúng có thể làm tăng nguy cơ đau bụng và tiêu chảy.

Sử dụng các loại trà hỗ trợ hệ tiêu hóa

Trà hoa cúc có chứa nhiều tanin và vi khoáng chất có lợi cho cơ thể, giúp giảm triệu chứng co thắt ruột và tiêu chảy. Trà hoa cúc còn được biết đến với tác dụng kháng viêm và làm dịu niêm mạc ruột, giúp giảm bớt cơn đau bụng và cải thiện hệ tiêu hóa.

Vỏ cam chứa nhiều thành phần như tanin, pectin và khoáng chất như magie, kẽm, và vitamin A, có khả năng điều chỉnh nhu động ruột và cải thiện tình trạng tiêu hóa. Khi bị tiêu chảy, bạn có thể pha trà từ vỏ cam khô để uống, giúp giảm triệu chứng tiêu chảy và hỗ trợ cơ thể hấp thụ dưỡng chất tốt hơn.

Lá ổi và búp ổi non là bài thuốc dân gian hiệu quả trong điều trị tiêu chảy. Chúng chứa nhiều flavonoid như quercetin, giúp giảm co thắt ruột và đau bụng do tiêu chảy. Ngoài ra, lá ổi còn có hàm lượng tanin cao, giúp giảm tiết dịch ruột và kháng khuẩn, đồng thời làm săn chắc niêm mạc ruột.

Cừng tươi nướng – bài thuốc từ đông y

Gừng tươi nướng từ lâu đã được sử dụng trong đông y để điều trị các vấn đề tiêu hóa như tiêu chảy, ngộ độc thực phẩm, và nôn ói. Gừng có tác dụng kháng khuẩn và chống viêm, giúp làm dịu niêm mạc dạ dày và ruột. Tuy nhiên, những người có bệnh lý nền như sỏi mật, bệnh gan, phụ nữ mang thai hoặc đang sốt nên thận trọng khi áp dụng phương pháp này.

Tiêu chảy là tình trạng không hiếm gặp nhưng nếu biết cách xử lý đúng cách, bạn có thể giảm bớt triệu chứng và bảo vệ sức khỏe hiệu quả. Hãy luôn duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, bổ sung đủ nước và tránh những thực phẩm gây kích thích để tiêu chảy không còn là nỗi lo. Nếu tình trạng không thuyên giảm, đừng ngần ngại tìm đến bác sĩ để được tư vấn kịp thời.