Bị sốt rét nên làm gì? Các bước cần thực hiện ngay
Sốt rét là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, do ký sinh trùng Plasmodium gây ra và được truyền từ người sang người qua muỗi Anopheles. Khi gặp phải tình trạng sốt rét, việc biết sốt rét nên làm gì là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe của bạn và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.
Sốt rét là gì?
Sốt rét, hay còn được biết đến với tên gọi malaria, là một bệnh truyền nhiễm nghiêm trọng do ký sinh trùng thuộc nhóm protozoa gây ra. Bệnh này chủ yếu lây truyền qua muỗi Anopheles đốt, nhưng cũng có thể lây qua nhiều con đường khác như cấy ghép nội tạng, sử dụng chung bơm tiêm có chứa ký sinh trùng, truyền máu, hoặc từ người mẹ sang con trong thời gian mang thai.
Nguyên nhân chính gây bệnh sốt rét là do các loại ký sinh trùng Plasmodium, trong đó có năm loại chủ yếu là Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium ovale, Plasmodium malariae và Plasmodium knowlesi.
Mỗi loại ký sinh trùng này đều có khả năng gây ra các triệu chứng và mức độ nghiêm trọng khác nhau. Plasmodium falciparum được coi là loại nguy hiểm nhất, có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời.
Tác nhân gây bệnh sốt rét
Bệnh sốt rét là một tình trạng truyền nhiễm nghiêm trọng do ký sinh trùng Plasmodium gây ra. Ký sinh trùng này thuộc nhóm protozoa, và hiện tại có năm loại chính có khả năng gây bệnh ở người. Những loại ký sinh trùng này bao gồm:
Plasmodium falciparum: Đây là loại ký sinh trùng nguy hiểm nhất và thường gây ra các thể sốt rét ác tính. Plasmodium falciparum có thể dẫn đến biến chứng nghiêm trọng như sốc, thiếu máu và tổn thương nội tạng, thậm chí có thể đe dọa tính mạng nếu không được điều trị kịp thời. Loại này chủ yếu lưu hành ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới.
Plasmodium vivax: Loại ký sinh trùng này cũng khá phổ biến và thường gây ra các triệu chứng sốt rét nhẹ hơn so với Plasmodium falciparum. Tuy nhiên, Plasmodium vivax có khả năng gây ra các cơn sốt tái phát do có thể ngủ đông trong gan, khiến cho người bệnh có thể bị tái phát bệnh sau nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm.
Plasmodium ovale: Tương tự như Plasmodium vivax, loại ký sinh trùng này cũng có khả năng tồn tại trong gan ở dạng ngủ đông. Plasmodium ovale chủ yếu phân bố ở châu Phi và một số khu vực ở châu Á, nhưng ít gặp hơn so với các loại khác.
Plasmodium malariae: Loại ký sinh trùng này thường gây ra các triệu chứng nhẹ hơn và có thể tồn tại trong cơ thể một thời gian dài mà không gây ra triệu chứng rõ rệt. Plasmodium malariae chủ yếu được phát hiện ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới, và có thể gây ra cơn sốt kéo dài.
Plasmodium knowlesi: Đây là loại ký sinh trùng mới được phát hiện và chủ yếu lây truyền từ khỉ sang người. Plasmodium knowlesi thường gây ra sốt rét ở các khu vực Đông Nam Á, và ngày càng có nhiều trường hợp mắc bệnh được ghi nhận.
Phương thức lây truyền của sốt rét
Phương thức lây truyền chính của bệnh sốt rét là qua vết đốt của muỗi Anopheles cái. Đây là loại muỗi hoạt động chủ yếu vào ban đêm và là tác nhân chính truyền ký sinh trùng Plasmodium từ người này sang người khác.
Khi một con muỗi Anopheles cái đốt người mắc sốt rét, nó sẽ hút máu có chứa ký sinh trùng sốt rét. Sau đó, khi muỗi này đốt một người khỏe mạnh, ký sinh trùng sẽ được truyền vào cơ thể người này qua vết đốt. Đây là phương thức lây truyền phổ biến nhất và thường là nguyên nhân chính gây ra dịch sốt rét tại các khu vực có muỗi Anopheles sinh sống.
Ngoài phương thức lây truyền qua muỗi, sốt rét còn có thể lây truyền qua một số hình thức khác, bao gồm:
Truyền máu: Nếu máu được truyền vào cơ thể một người khỏe mạnh có chứa ký sinh trùng sốt rét, người nhận có thể bị nhiễm bệnh. Điều này thường xảy ra trong các trường hợp truyền máu từ người nhiễm sang người khỏe mạnh mà không qua kiểm tra kỹ lưỡng.
Lây từ mẹ sang con: Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng sốt rét có thể được truyền từ mẹ sang con trong quá trình mang thai hoặc khi sinh. Ký sinh trùng có thể lây lan qua nhau thai hoặc trong quá trình sinh nở.
Sử dụng chung kim tiêm: Việc sử dụng chung bơm tiêm hoặc các dụng cụ y tế không được tiệt trùng cũng là một con đường lây truyền bệnh. Điều này đặc biệt xảy ra trong các nhóm người sử dụng ma túy hoặc trong các cơ sở y tế thiếu điều kiện vệ sinh.
Triệu chứng khi bị sốt rét
Sốt rét là một bệnh truyền nhiễm nghiêm trọng, và triệu chứng điển hình nhất của nó là những cơn sốt cao kèm theo rét run, thường xuất hiện theo chu kỳ. Tùy thuộc vào loại ký sinh trùng gây bệnh, triệu chứng có thể thay đổi, nhưng nhìn chung, các biểu hiện sau là phổ biến.
Cơn sốt thường bắt đầu đột ngột, với nhiệt độ cơ thể có thể đạt mức cao, thường từ 38°C đến 40°C. Cơn sốt này có thể kéo dài trong vài giờ, kèm theo cảm giác rét run. Khi cơ thể hạ nhiệt, người bệnh sẽ vã mồ hôi nhiều.
Triệu chứng này thường xuất hiện ngay trước hoặc trong cơn sốt, khiến người bệnh cảm thấy lạnh và run rẩy. Cảm giác này là do cơ thể đang nỗ lực tăng nhiệt độ để chống lại ký sinh trùng.
Sau khi sốt, người bệnh thường đổ mồ hôi nhiều để hạ nhiệt. Đây là phản ứng tự nhiên của cơ thể trong việc điều chỉnh nhiệt độ và loại bỏ độc tố. Ngoài các triệu chứng chính, người mắc sốt rét còn có thể gặp phải những biểu hiện khác, bao gồm vàng da.
Sự hiện diện của bilirubin trong máu, do sự phá hủy hồng cầu bởi ký sinh trùng, dẫn đến hiện tượng vàng da. Điều này thường cho thấy rằng bệnh đã tiến triển và cần được điều trị. Cơn đau đầu cũng là một triệu chứng thường gặp ở bệnh nhân sốt rét. Cơn đau có thể từ nhẹ đến nặng, gây khó chịu cho người bệnh. Một triệu chứng khác là buồn nôn và nôn.
Triệu chứng này có thể làm giảm khả năng ăn uống và dẫn đến tình trạng mất nước. Đau cơ và khớp cũng là dấu hiệu điển hình, khiến người bệnh cảm thấy mệt mỏi và suy nhược. Thiếu máu do sự phá hủy hồng cầu bởi ký sinh trùng làm người bệnh yếu ớt và gặp các vấn đề về tim mạch.
Ngoài ra, gan và lách có thể to lên do ký sinh trùng xâm nhập. Sự gia tăng kích thước của gan và lách phản ánh sự đáp ứng của cơ thể với nhiễm trùng và quá trình loại bỏ ký sinh trùng.
Trong những trường hợp nghiêm trọng, bệnh nhân có thể gặp các triệu chứng như co giật, rối loạn tri giác, suy thận, suy gan và khó thở. Nếu không được điều trị kịp thời, những triệu chứng này có thể dẫn đến hôn mê và tử vong.
Việc nhận diện sớm các triệu chứng của sốt rét là rất quan trọng. Nếu bạn hoặc người thân có các dấu hiệu của bệnh sốt rét, hãy tìm kiếm sự chăm sóc y tế ngay lập tức để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Sốt rét là một căn bệnh nguy hiểm, và việc phòng ngừa cũng như can thiệp kịp thời có thể giúp bảo vệ sức khỏe của bản thân và cộng đồng.
Sốt rét nên làm gì?
Khi người lớn bị sốt rét, việc áp dụng các biện pháp cần thiết để giảm triệu chứng và bảo vệ sức khỏe là rất quan trọng. Dưới đây là một số bước cần thực hiện:
Kiểm tra y tế
Ngay khi nhận thấy các triệu chứng đặc trưng của sốt rét, như sốt cao, rét run, đau đầu và mệt mỏi, người bệnh cần được đưa đến bác sĩ để thăm khám và kiểm tra. Nếu triệu chứng không phải do ký sinh trùng sốt rét mà có thể là do các bệnh lý khác, hãy tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia y tế nếu các triệu chứng trở nên nghiêm trọng hoặc kéo dài liên tục.
Sử dụng thuốc hạ sốt, nghỉ ngơi và bổ sung nước
Trong trường hợp sốt rét, việc sử dụng thuốc hạ sốt là cần thiết để giảm nhiệt độ cơ thể. Thuốc như paracetamol (acetaminophen) được khuyến nghị sử dụng, nhưng cần chú ý đến liều lượng.
Thông thường, thuốc nên được dùng cách nhau 4-6 tiếng so với liều trước đó. Đối với bệnh nhân khó uống viên thuốc, có thể lựa chọn viên sủi để dễ dàng hơn cho việc sử dụng, giúp thuốc phát huy tác dụng nhanh chóng.
Nghỉ ngơi đầy đủ là rất quan trọng trong quá trình hồi phục. Bệnh nhân nên uống nhiều nước để bù đắp lượng nước đã mất, đồng thời giúp cân bằng điện giải cho cơ thể. Nước có thể là nước lọc, nước điện giải hoặc nước trái cây tự nhiên, giúp cải thiện tình trạng sức khỏe một cách nhanh chóng.
Đảm bảo vệ sinh cá nhân, tránh tiếp xúc với người khác
Vệ sinh cơ thể là yếu tố quan trọng để phòng ngừa sự lây lan của bệnh. Người bệnh nên được lau người sạch sẽ và mặc đồ thoáng mát, giúp hỗ trợ quá trình thoát mồ hôi. Việc bổ sung đầy đủ dinh dưỡng cũng rất cần thiết, dù khẩu vị của người bệnh có thể không tốt như bình thường. Cố gắng động viên người bệnh ăn uống để giữ sức đề kháng cho cơ thể.
Nếu nghi ngờ mình mắc bệnh truyền nhiễm, bệnh nhân nên chủ động tránh tiếp xúc với người khác để ngăn ngừa lây lan. Việc cách ly sẽ giúp bảo vệ sức khỏe của những người xung quanh.
Theo dõi triệu chứng và tìm kiếm sự giúp đỡ
Nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào hoặc triệu chứng sốt rét không giảm sau một thời gian, hãy nhanh chóng tìm đến sự giúp đỡ từ các chuyên gia y tế. Điều này rất quan trọng để đảm bảo an toàn cho người bệnh. Đặc biệt, đối với những trường hợp sốt rét do ký sinh trùng, việc điều trị kịp thời là rất cần thiết để tránh các biến chứng nghiêm trọng.
Phòng ngừa bệnh
Đối với sốt rét run không do ký sinh trùng, biện pháp phòng ngừa là cực kỳ quan trọng. Bạn nên chủ động bổ sung thực phẩm giúp tăng cường sức đề kháng, đặc biệt trong các thời điểm chuyển giao mùa và khi thay đổi môi trường sống. Ngoài ra, đăng ký tiêm vắc xin sốt xuất huyết và vắc xin ngừa cảm cúm theo khuyến cáo của bác sĩ cũng là cách hữu hiệu để bảo vệ sức khỏe.
Đối phó với sốt rét không chỉ đòi hỏi sự hiểu biết về triệu chứng mà còn cần có các biện pháp can thiệp kịp thời và hiệu quả. Các biện pháp mà chúng tôi đã đề cập trong bài viết này sẽ giúp bạn có thêm kiến thức và kỹ năng cần thiết để tự chăm sóc bản thân. Tuy nhiên, nếu triệu chứng không thuyên giảm hoặc trở nên nghiêm trọng hơn, hãy nhanh chóng tìm kiếm sự trợ giúp từ bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị đúng cách.